Dwie młode ryby spotykają starszą, płynąca w przeciwnym kierunku, a ta pyta: „Serwus, chłopcy, jak tam woda?”, na co jedna z młodszych ryb pyta drugą: „Co to niby jest woda?”.
Ta opowiastka pochodzi z napisanej przez Erin Meyer książki „Mapa kulturowa”, którą wydało Wydawnictwo Znak Literanova.
Kultura, czyli co?
Erin Meyer, nawiązując do opowiastki o rybach tłumaczy:
Jeśli jesteśmy zanurzeni w kulturze – tak jak ryby w wodzie – często trudno nam tę kulturę dostrzec, a wręcz bywa to niemożliwe. Ludzie, którzy spędzili całe życie w jednym kraju, dostrzegają na ogół tylko różnice regionalne i indywidualne, dochodzą więc do wniosku: „Moja kultura nie ma wyraźnego charakteru”.
Erin Meyer, Mapa Kulturowa, Znak, Kraków 2023, s. 35.
Erin Meyer w swojej książce tłumaczy w sposób ciekawy, czym jest kultura narodowa (w sensie biznesowym) oraz jakie są jej wymiary. Robi to w sposób przystępny, bogato racząc czytelnika przykładami interakcji międzykulturowych. To ważne, bo autorka jest profesorką w INSEAD Business School, a zwraca się do czytelnika, który nie musi być naukowcem lub ekspertem w dziedzinie różnic kulturowych.
Co istotne, książka jest napisana w sposób odważny, czyli nie unika pokazywania różnic, w imię „poprawności politycznej”. Z drugiej strony, czytając książkę czułem, że autorka nie ocenia osób pochodzących z różnych kultur, ale tłumaczy zachowania, które czasem mogą być odbierane jako dziwne albo nawet niegrzeczne.
Osiem skal kultury
Podstawą książki jest ośmioskalowy model, który jest podstawą do tworzenia mapy kulturowej. Każda ze skali dotyczy jednego istotnego obszaru, którego menedżerowie czy konsultanci powinni być świadomi. Mapa kulturowa pokazuje miejsce poszczególnych kultur na spektrum między dwoma przeciwnymi skrajnościami. A oto tych osiem obszarów:
- Komunikacja: niskokontekstowa – wysokokontekstowa,
- Ewaluacja: bezpośrednia krytyka – pośrednia krytyka,
- Przekonywanie: dedukcyjne – indukcyjne,
- Przywództwo: egalitarne – hierarchiczne,
- Decydowanie: konsensualne – odgórne,
- Zaufanie: zadaniowe – relacyjne,
- Niezgoda: konfrontacyjna – unikająca konfrontacji,
- Planowanie: linearne czasowo – elastyczne czasowo.
„Mięso ze smakowitym sosem”
Przedstawienie mapy kulturowej, na której autorka zaznaczyłaby miejsce poszczególnych kultur, mogłoby zająć jedną stronę książki. To byłoby „samo mięso”, ale dość niestrawne. Dopiero podlane sosem przykładowych zachowań i przyprawione interpretacjami autorki, mięso staje się wspaniałą ucztą dla czytelnika.
Przekonałem się o tym już w pierwszych dwóch rozdziałach, z których pierwszy dotyczy komunikacji, a drugi sposobu przekazywania informacji zwrotnej.
Kiedy czytałem o komunikacji niskokontekstowej, czyli przekazie, który ma jedno, jasne znaczenie, to pomyślałem, że po transformacji ustrojowej w 1989 roku, zostaliśmy zalani amerykańska literaturą dotyczącą komunikowania się w biznesie. Książki te były napisane przez autorów pochodzących z kraju, gdzie komunikacja jest skrajnie niskokontekstowa. „A” znaczy po prostu „A”. Natomiast Polska znajduje się mniej więcej po środku skali (z lekkim przesunięciem w lewo), więc słuchając komunikatów czytamy nieco „między wierszami”. A już kultury wysokokontekstowe (Japonia, Korea czy Chiny) przekazują komunikaty, które wymagają „czytania powietrza”, czyli wyłapywania i rozumienia kontekstu.
Co ciekawe, najtrudniej porozumiewać się przedstawicielom dwóch kultur wysokokontekstowych pochodzących z różnych krajów np. Japonii i Brazylii. Wynika to z faktu, że w swoich komunikatach nawiązują oni do kontekstów i znaczeń, które rozumieją tylko ludzie z ich kultury (bajki, powiedzenia, przysłowia).
W rozdziale poświęconym ewaluacji – przekazywaniu informacji zwrotnej – ze zdumieniem dowiedziałem się, że niskokontekstowi Amerykanie czuli się urażeni informacjami otrzymywanymi od Holendrów. Dlaczego? Bo na skali ewaluacji USA znajduje się blisko środka między krytyką bezpośrednią a pośrednią, a Holendrzy blisko bezpośredniego końca skali. Stąd w USA popularna jest cały czas „kanapka” jako model przekazywania informacji zwrotnej.
Moja „kanapka” o książce „Mapa kulturowa”
Ponieważ na jedną negatywną informację zwrotną powinny, zdaniem Amerykanów, przypadać trzy pozytywne, to posłużę się taką „kanapką” podsumowując książkę:
Erin Meyer w swojej książce:
- przedstawia w sposób interesujący, kompletny model opisujący kulturę,
- pokazuje, w jaki sposób korzystać z mapy kulturowej,
- daje wiele sytuacji zachowań menedżerów czy konsultantów z różnych kultur,
- (teraz już mogę) na prezentowanych skalach umieszcza kultury różnych krajów, ale Polska jest uwzględniona tylko na niektórych skalach.
Znalazłem też mały błąd na rysunku na stronie 51, gdzie zamienione są podpisy pod prezentowaną skalą (Wysokokontekstowa/Niskokontekstowa).
Polecam tę książkę wszystkim, którzy pracują w wielokulturowych firmach, tym którzy wybierają się do pracy za granicę oraz tym, którzy mają dostawców lub klientów z innych kultur. Oczywiście książka ta będzie interesująca dla wszystkich tych, którzy są ciekawi świata – jak pisze Erin Meyer:
Spróbuj dostrzec, poczuć wodę, w której pływasz, i posmakować ją, tak jak mogłoby to zrobić zwierzę lądowe. Może się okazać, że to fascynujące doświadczenie – otwierające umysł i poszerzające horyzonty.
Erin Meyer, Mapa Kulturowa, Znak, Kraków 2023, s. 36.